Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας του Α.Π.Θ. συμμετείχε στο 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ψυχολογικής Εταιρείας Βορείου Ελλάδος (ΨΕΒΕ) με διοργάνωση συμποσίου το οποίο είχε τίτλο: Εναλλακτικές μεθοδολογίες παρέμβασης στην πρόληψη και αντιμετώπιση των εξαρτήσεων και άλλων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων. Η πρόταση των Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας του τμήματος Ψυχολογίας του Α.Π.Θ. και παραδείγματα από το πεδίο της εκπαίδευσης.
Παρακάτω παρατίθενται τα πλήρη στοιχεία του συμποσίου, οι τίτλοι και οι περιλήψεις των εισηγήσεων σε αυτό:
3ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ψυχολογικής Εταιρείας Βορείου Ελλάδος (ΨΕΒΕ)
Ψυχολογία και Εκπαίδευση: Σύγχρονοι προβληματισμοί και εφαρμογές
Ιωάννινα 9-11/10/2015
Προσκεκλημένο Συμπόσιο 11: Εναλλακτικές μεθοδολογίες παρέμβασης στην πρόληψη και αντιμετώπιση των εξαρτήσεων και άλλων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων. Η πρόταση των Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας του τμήματος Ψυχολογίας του Α.Π.Θ. και παραδείγματα από το πεδίο της εκπαίδευσης.
Διοργανωτής/Πρόεδρος: Σωτήρης Λαϊνάς, Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Α.Π.Θ.
Συζητήτρια: Ευαγγελία Φίγγου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Περίληψη Συμποσίου: Οι σύγχρονες κριτικές προσεγγίσεις του πεδίου των εξαρτήσεων αντιτιθέμενες στην επικρατούσα βιολογικοποίηση ή/και άκρατη ψυχολογικοποίηση των αιτιών του προβλήματος της εξάρτησης, θέτουν ως πρωταρχικό στόχο την οικολογική/συστημική προσέγγιση των αιτιών του. Όσον αφορά στην πρόληψη και αντιμετώπιση του προβλήματος, αποδομώντας το κυρίαρχο μοντέλο παροχής βοήθειας του ενεργού ειδικού και του παθητικού αποδέκτη των υπηρεσιών του ειδικού, δίνουν έμφαση στη δόμηση παρεμβάσεων, στις οποίες πρωταγωνιστικό ρόλο έχουν οι άμεσα ενδιαφερόμενοι.
Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (Π.Π.Α.) του Α.Π.Θ. αποτελεί ένα εναλλακτικό εγχείρημα για την αντιμετώπιση του φαινομένου της εξάρτησης και άλλων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων, που βασίζεται στις παραπάνω προσεγγίσεις. Το πρόγραμμα λειτουργεί από το 2001 στη Θεσσαλονίκη και στην παρούσα φάση λειτουργεί σε τέσσερις πόλεις της χώρας. Στο συμπόσιο παρουσιάζονται εργασίες που βασίζονται στην παραγόμενη εμπειρία στο Π.Π.Α καθώς και σε εφαρμογές με βάση αυτές τις αντιλήψεις στο χώρο της εκπαίδευσης. Η πρώτη εισήγηση, η οποία βασίζεται σε μακρόχρονη έρευνα δράσης, παρουσιάζει τα βασικά χαρακτηριστικά της ακολουθούμενης μεθοδολογίας υποστήριξης εξαρτημένων στο Π.Π.Α., μιας μεθοδολογίας που βασίζεται στις αρχές των ρευμάτων της Κοινοτικής και της Ανθρωπιστικής Ψυχολογίας. Η δεύτερη εισήγηση βασίζεται σε εμπειρικά δεδομένα από τη δουλειά στο πεδίο και αφορά στις αναδυόμενες ανθρωπιστικές μεθοδολογίες υποστήριξης συγγενών εξαρτημένων στο Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Χανίων. Η τρίτη εισήγηση παρουσιάζει ένα εναλλακτικό παράδειγμα δράσεων πρόληψης των εξαρτήσεων και άλλων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων σε μια τοπική κοινότητα με βάση τις αρχές της έρευνας δράσης. Η τέταρτη εισήγηση αναδεικνύει τη σημαντικότητα της παιδαγωγικής σχέσης αποδομώντας την αυξανόμενη τάση ψυχολογικοποίησης στο χώρο του σχολείου μέσα από παραδείγματα της εκπαιδευτικής πράξης.
Εισηγήσεις:
1) Λαϊνάς, Σ[i]. (2015). Αξιοποιώντας τις βασικές αρχές της Κοινοτικής και Ανθρωπιστικής Ψυχολογίας στην υποστήριξη εξαρτημένων.
Περίληψη: Διεθνώς υπάρχει σημαντική συζήτηση για την ανάγκη εμπλουτισμού των μεθοδολογιών υποστήριξης των εξαρτημένων. Βασικά χαρακτηριστικά αυτής είναι η εγνωσμένη αδυναμία των κυρίαρχων επιστημονικών προσεγγίσεων να δώσουν αποτελεσματικές απαντήσεις στο φαινόμενο της εξάρτησης και η παρατηρούμενη αλλαγή και διεύρυνση του προφίλ των εξαρτημένων. Σημαντικός επίσης παράγοντας σε αυτή τη συζήτηση είναι η διαχρονικά ελπιδοφόρα πορεία των ομάδων αυτοβοήθειας / αλληλοβοήθειας στο πεδίο των εξαρτήσεων και η αναδυόμενη ανάγκη για δόμηση κατάλληλων μεθοδολογιών υποστήριξης προς αυτή την κατεύθυνση.
Στο πλαίσιο αυτού του προβληματισμού πραγματοποιήθηκε μια μακρόχρονη έρευνα δράσης στο Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Θεσσαλονίκης, μέρος της οποίας θα παρουσιαστεί στο συμπόσιο. Η έρευνα είχε ως στόχο τη συγκρότηση μιας εναλλακτικής προσέγγισης δόμησης των ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων που στοχεύουν στην αντιμετώπιση του προβλήματος της εξάρτησης, με άξονα τη λογική και τις πρακτικές αυτοβοήθειας και αλληλοβοήθειας. Στην παρούσα εισήγηση παρουσιάζεται ένα ολοκληρωμένο περίγραμμα της διαδικασίας και των όρων ψυχοκοινωνικής υποστήριξης ανθρώπων με πρόβλημα εξάρτησης από νόμιμες και παράνομες ψυχοτρόπες ουσίες. Πιο συγκεκριμένα με βάση την αναδυόμενη από την έρευνα προσέγγιση, τονίζεται η αξία της συμμετοχικής έρευνας δράσης ως μεθοδολογίας δόμησης των ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων για εξαρτημένους, του ενεργού ρόλου των άμεσα ενδιαφερομένων στο πλαίσιο της παρέμβασης, των ανθρωποκεντρικών χαρακτηριστικών της διαδικασίας ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και των κριτικών διαστάσεων του ρόλου των λειτουργών υγείας σε τέτοιου τύπου παρεμβάσεις. Τέλος γίνονται ευρύτερες συνδέσεις της προτεινόμενης μεθοδολογίας με το πεδίο των εξαρτήσεων καθώς επίσης αναδεικνύεται η σημαντικότητα της εφαρμογής των αρχών της Κοινοτικής Ψυχολογίας και της Ανθρωπιστικής Ψυχολογίας στην υποστήριξη ανθρώπων με πρόβλημα εξάρτησης.
2) Δημητριάδου, Κ.[ii] & Λαϊνάς, Σ. (2015). Ανθρωπιστικές Προσεγγίσεις στην Υποστήριξη Συγγενών Εξαρτημένων: Προκύπτουσες Μεθοδολογίες και Ανακύπτοντες Προβληματισμοί από την εμπειρία του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Χανίων.
Περίληψη: Σύμφωνα με τη σύγχρονη βιβλιογραφία υπάρχει ανάγκη αφενός εμπλουτισμού των μεθοδολογιών υποστήριξης συγγενών εξαρτημένων και αφετέρου ανάγκη για σε βάθος μελέτη των ομάδων αυτοβοήθειας/ αλληλοβοήθειας, οι οποίες έχουν να παρουσιάσουν ελπιδοφόρα αποτελέσματα.
Η παρούσα εργασία επιχειρεί να περιγράψει και να συζητήσει τη διαδικασία υποστήριξης συγγενών εξαρτημένων στο Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Χανίων και την μεθοδολογία που έχει προκύψει έπειτα από δύο χρόνια εφαρμογής της. Η μεθοδολογία αυτή έχει ενσωματώσει μεγάλο μέρος των σύγχρονων προβληματισμών του πεδίου των εξαρτήσεων καθώς και χαρακτηριστικά που αντλούνται από την τοπική εμπειρία. Στην εισήγηση παρουσιάζονται οι βασικοί άξονες της προκύπτουσας μεθοδολογίας υποστήριξης συγγενών εξαρτημένων. Πιο συγκεκριμένα προτείνεται η μετατόπιση της έμφασης από την παθολογία και τα ελλείμματα στην δύναμη και τις δυνατότητες των ατόμων, η αμφισβήτηση της μονοδιάστατης έμφασης στα όρια που προτείνουν οι παραδοσιακές προσεγγίσεις και η έμφαση στην ανάγκη έκφρασης του προσωπικού βιώματος και των συναισθημάτων. Σημαντικοί επίσης παράγοντες αυτής της μεθοδολογίας είναι η ανάγκη ανάληψης πιο ενεργού ρόλου των συμμετεχόντων στην ομάδα, που θέτουν τον ειδικό σε έναν πιο περιφερειακό ρόλο καθώς και ο προσανατολισμός στην αυτοδιαχείριση και αυτοοργάνωση της ομάδας. Τέλος, συζητούνται τα όρια και οι δυσκολίες στην εφαρμογή αυτής της μεθοδολογίας υποστήριξης, όπως η αντίσταση των συγγενών σε έναν περισσότερο ενεργητικό ρόλο, οι δυσκολίες αυτοοργάνωσης της ομάδας, οι εγκατεστημένες αναπαραστάσεις που διατηρούν τόσο οι άμεσα ενδιαφερόμενοι όσο και οι ειδικοί για τους ρόλους τους.
3) Αδαμοπούλου, Ε.[iii] & Γαβριηλίδου, Δ.[iv] (2015). Αναζητώντας ένα διαφορετικό παράδειγμα δράσεων στην πρόληψη των εξαρτήσεων και άλλων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων: Ο ρόλος των τοπικών κοινωνιών.
Περίληψη: Η συγκεκριμένη εισήγηση θα παρουσιάσει τις βασικές διαστάσεις ενός εναλλακτικού παραδείγματος αναφορικά με τις δράσεις πρόληψης της χρήσης ουσιών και άλλων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων σε μια τοπική κοινωνία, όπως αυτές αναδείχθηκαν μέσα από διετή έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Σητείας από το 2011 έως το 2013. Η έρευνα αυτή πραγματοποιήθηκε με βάση τις αρχές της έρευνας δράσης, στις οποίες βασίζει τη λειτουργία του το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας, καθώς και τις αρχές της θεμελιωμένης θεωρίας. Αρχικά, θα γίνει μια σύντομη αναφορά σε σημεία της φιλοσοφίας του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Σητείας όπως η έμφαση στις κοινωνικές και πολιτικές αιτίες των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων, η αξιοποίηση της ιδέας της αυτοβοήθειας/ αλληλοβοήθειας στην επίλυσή τους, καθώς και η αξιοποίηση των κριτικών προσεγγίσεων του πεδίου των εξαρτήσεων. Ιδιαίτερα στο πεδίο της πρόληψης θα συζητηθεί η αξιοποίηση της φιλοσοφίας των τρίτης γενιάς παρεμβάσεων πρόληψης.
Η εισήγηση θα εστιάσει κυρίως στα συμπεράσματα που προέκυψαν από την εν λόγω έρευνα, εξετάζοντάς τα μέσα από παραδείγματα δράσεων, καθώς και στο πώς αξιοποιήθηκαν αυτά τα συμπεράσματα περαιτέρω στις δράσεις του Προγράμματος. Οι διαστάσεις της δουλειάς που αναδύθηκαν ως περισσότερο σημαντικές αφορούν μεταξύ άλλων στην τοποθέτηση των αναγκών των άμεσα ενδιαφερόμενων στο επίκεντρο των δράσεων, τη σημασία της δημιουργίας σχέσης μαζί τους, το ρόλο των αξιών που διέπουν μια δράση, το συμμετοχικό σχεδιασμό και την από κοινού συλλογική δράση, την έμφαση στην πράξη και το διαφορετικό ρόλο για το λειτουργό υγείας.
4) Κεφαλίδου, Α.[v] (2015). Η ψυχολογικοποίηση στην εκπαίδευση και η αμφισβήτηση της διδακτικής-παιδαγωγικής σχέσης. Ένα κριτικό βλέμμα μέσα από ιστορίες και παραδείγματα της σχολικής ζωής.
Περίληψη: Η εισήγηση αυτή επισημαίνει την τάση αμφισβήτησης της διδακτικής – παιδαγωγικής σχέσης και αποδυνάμωσής της μέσα από μια νέα τάση ψυχολογικοποίησης των ζητημάτων που διαδραματίζονται μέσα στη σχολική κοινότητα και ζωή. Η αμφισβήτηση αυτής της σχέσης συχνά εκδηλώνεται μέσα από μία «άκριτη» υποκατάστασή της από υπηρεσίες υγείας, με στόχο τη διάγνωση και τη θεραπεία. Η διδακτική-παιδαγωγική ωστόσο εμπειρία έχει δείξει ότι η σχέση αυτή ανάμεσα στον εκπαιδευτικό και τον μαθητή μπορεί να διαλύει φόβους και αναστολές, να καλλιεργεί την αμοιβαία ενθάρρυνση και την πίστη στις ιδιαίτερες κλίσεις και ταλέντα που ο καθένας έχει και να λειτουργεί στην πράξη προληπτικά ή και «θεραπευτικά» απέναντι σε ζητήματα που μπορεί να απασχολούν τα παιδιά, την τάξη ή και τη σχολική κοινότητα. Στην παρούσα εργασία καταγράφονται ιστορίες – παραδείγματα μέσα από τη σχολική ζωή τα οποία επιβεβαιώνουν την ανωτέρω διατυπωμένη υπόθεση. Μέσα από την παράθεση παραδειγμάτων από την σχολική κοινότητα, αποτυπώνονται ταυτόχρονα και προβληματισμοί για το ρόλο και την αποτελεσματικότητα της λειτουργίας θεσμοθετημένων δράσεων και πιστοποιημένων υπηρεσιών υγείας – οι οποίες θεσμικά είναι άμεσα συνδεδεμένες με τη σχολική κοινότητα – και ειδικότερα σε ποιο βαθμό αυτές δρουν υποστηρικτικά και εν τέλει αποτελεσματικά απέναντι στη διδακτική – παιδαγωγική σχέση ή τείνουν να την υποκαταστήσουν. Επιχειρείται μια κριτική ανάλυση και αναστοχασμός αναφορικά με το ρόλο της ψυχολογίας και την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων που εκπορεύονται από αυτήν μέσα στη σχολική κοινότητα ή και ατομικά για μαθητές με «γνωματεύσεις».
[ii] Κυριακή Δημητριάδου, Ψυχολόγος, MSc Κοινωνικής Κλινικής Ψυχολογίας των Εξαρτήσεων, Συντονίστρια Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Χανίων, Email: kiriaki.dmtr@hotmail.com
[iii] Αδαμοπούλου Ευγενία Ψυχολόγος, Msc Κοινωνικής Κλινικής Ψυχολογίας των Εξαρτήσεων και Ψυχοκοινωνικών Προβλημάτων, Συντονίστρια Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Σητείας, Email: eviadamopoulou@hotmail.com
[iv] Γαβριηλίδου Δήμητρα, Ψυχολόγος, Msc Κοινωνικής Κλινικής Ψυχολογίας των Εξαρτήσεων και Ψυχοκοινωνικών Προβλημάτων, Στέλεχος Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Λάρισας, Email: di-mitroula@hotmail.com
[v] Άρτεμις Κεφαλίδου, Παιδαγωγός, ΜSc Κοινωνικής Κλινικής Ψυχολογίας των Εξαρτήσεων, Email: artemikef@yahoo.gr
