Ποιοι είναι οι θύτες και ποιοι τα θύματα;
Για την Κατερίνα Γκουλιώνη
Εφημερίδα «Η Εποχή», 22 Μαρτίου 2009.
Του Σωτήρη Λαϊνά, Ψυχολόγου,
Συντονιστή Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Α.Π.Θ.
Ο ύποπτος θάνατος και κατά πολλούς δολοφονία της Κατερίνας Γκουλιώνη κατά τη διάρκεια της μεταγωγής της, αναδεικνύει με τραγικό τρόπο την βαθιά κοινωνικοπολιτική και πολιτισμική κρίση της εποχής μας. Από τη μία πλευρά οι θεσμοί που ευθύνονται για την προστασία και τον σωφρονισμό βαρύνονται στην καλύτερη περίπτωση για εγκληματική αμέλεια αν όχι για εγκληματική βία. Από την άλλη πλευρά οι άνθρωποι, οι όποιοι χρήζουν – σύμφωνα με την κυρίαρχη αντίληψη –σωφρονισμού, αποτελούν, μέσα από όλες τις αντιφάσεις που μπορεί να τους χαρακτηρίζουν, δρώντα κοινωνικά υποκείμενα που αγωνίζονται για τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα τους και για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής τους.
Αναδεικνύει το τραγικό αυτό γεγονός για μια ακόμη φορά τον παραλογισμό και τον κυνισμό μιας κοινωνίας, που ενώ ευθύνεται για τη γένεση και διόγκωση διαφόρων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων όπως η εξάρτηση, η βία, η παραβατικότητα, όχι μόνο δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες της, αλλά τιμωρεί βάναυσα όσους αντιμετωπίζουν αυτά τα προβλήματα και επιχειρεί να αποκομίσει κέρδος από τις ανοιχτές πληγές της. Αποκομίζει κέρδος για παράδειγμα όταν χρησιμοποιεί τα ναρκωτικά ως εργαλείο ελέγχου και αποκλεισμού. Όταν χρησιμοποιεί τα ναρκωτικά ως μέσο πλουτισμού και απόκτησης δύναμης για ένα μεγάλο κομμάτι του κατεστημένου (κατασταλτικών μηχανισμών, νομικού κατεστημένου, ιατρικού κατεστημένου). Είναι γνωστό άλλωστε ότι τα ναρκωτικά και πιο συγκεκριμένα τα αδικήματα που συνδέονται με αυτά, αποτελούν ένα από τους βασικούς αιμοδότες της δικηγορικής «βιομηχανίας» και του σωφρονιστικού συστήματος. Όλη αυτή η στάση της κοινωνίας που καταρχήν φαίνεται παράλογη είναι απόλυτα συνυφασμένη με την απληστία του σύγχρονου καπιταλιστικού μοντέλου ανάπτυξης. Ενός μοντέλου ανάπτυξης που ενδιαφέρεται μόνο για την ευημερία των αριθμών και καθόλου για την ευημερία των ανθρώπων. Αν μάλιστα η δυστυχία των ανθρώπων αποτελεί πεδίο άντλησης κέρδους τότε εξαντλείται κάθε περιθώριο εκμετάλλευσης.
Συνεχίζεται επί δεκαετίες η εφαρμογή των αδιέξοδων κατασταλτικών πολιτικών, που το μόνο που επιτυγχάνουν είναι να επιβαρύνουν ακόμη περισσότερο, ανθρώπους που ήδη αντιμετωπίζουν πολύ σοβαρά προβλήματα. Το πρόβλημα της εξάρτησης βέβαια, δεν πρόκειται ποτέ να επιλυθεί από την αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου για τη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών. Τόσο το συγκεκριμένο όσο και τα υπόλοιπα ψυχοκοινωνικά προβλήματα σχετίζονται άμεσα με την περιρρέουσα κοινωνική κρίση. Άλλωστε είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι το υψηλό επίπεδο σωματικής και ψυχικής υγείας των μελών μιας κοινωνίας, συνδέεται άμεσα με το βαθμό της κοινωνικής συνοχής και της κοινωνικής δικαιοσύνης που τη χαρακτηρίζει. Όσο λοιπόν υπάρχουν τεράστιες κοινωνικοοικονομικές ανισότητες και τεράστιο έλλειμμα κοινωνικής δικαιοσύνης, τόσο θα αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο αυτά τα προβλήματα. Το γεγονός όμως ότι η όποια νομοθετική ρύθμιση δεν θα δώσει λύση στο πρόβλημα της εξάρτησης, δεν πρέπει να μας οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι δεν πρέπει να υπάρξει αλλαγή. Γιατί μια νομοθετική αντιμετώπιση που δεν θα τιμωρεί ένα άνθρωπο για μια προσωπική του επιλογή – επιλογή που σχετίζεται με μια ολόκληρη πορεία ζωής και σειρά συμβάντων και επιλογών που τον οδήγησαν σε αυτή – θα απαλύνει τον άνθρωπο αυτό σε μεγάλο βαθμό. Και το γεγονός αυτό δεν είναι απλά σημαντικό. Είναι ιερό για τη ζωή καθενός.
Χωρίς καμιά διάθεση καθαγιασμού ή καταδίκης οποιουδήποτε, οφείλουμε να σημειώσουμε την αποκαλυπτική σημειολογία του συγκεκριμένου τραγικού περιστατικού. Η υποκρισία, ο κυνισμός και η βία που επιδεικνύουν οι θεσμοί, αποτελούν και βασικούς αιτιοπαθογενετικούς μηχανισμούς προβλημάτων όπως η εξάρτηση. Ο αταλάντευτος αγώνας, η διεκδίκηση και η συλλογική δράση, όπως εκφράζονται από συμπολίτες μας σαν την Κατερίνα Γκουλιώνη αποτελούν βασικές συνιστώσες υπέρβασης προβλημάτων όπως η εξάρτηση. Ποιος τελικά ευθύνεται για την εξάρτηση; Ποιοι κερδίζουν από τη διόγκωση του προβλήματος; Ποιοι είναι οι θύτες και ποιοι τα θύματα; Πως γεννιούνται αυτά τα προβλήματα και πως επιλύονται; Τι κάνουμε ως κοινωνία για τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν τα προβλήματα αυτά;
